15 sierpnia, na pamiątkę Bitwy Warszawskiej 1920 roku, obchodzimy Święto Wojska Polskiego. Dziś w naszym mieście stacjonuje 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy, ale historia jednostek wojskowych w dwumieście jest znacznie dłuższa i bogatsza. Znaleźć w niej można i konfederatów, i legionistów Piłsudskiego, i tajne jednostki dywersyjne, a nawet epizod zaślubin z morzem. 

Tysiące konfederatów

Bielsko pozostawało przez wieki poza granicami Rzeczpospolitej, trudno zatem szukać tam śladów obecności oręża polskiego. Te wcześniej znajdziemy w Białej, która rozpoczęła burzliwą historię przygód z polskim wojskiem w okresie konfederacji barskiej. Pierwszy oddział konfederacki pod komendą starosty lipnickiego Teodora Wessla (jednej z czołowych postaci Konfederacji) przybył do Białej już w lipcu 1768 roku. Niestety, w sierpniu oddział ten (liczący ok. 2 tys. żołnierzy) rozpadł się na samą wieść o zbliżających się wojskach rosyjskich. Latem 1769 roku w Białej założono obóz wojskowy, szkolący nowe oddziały konfederatów. Tutaj też ściągały na „leże zimowe” oddziały konfederackie z Krakowa. Zimą 1769 roku ulokowany w niewielkim miasteczku obóz barżan mieścił 5,5 tys. osób, wśród nich znajdowali się m.in. Kazimierz Pułaski, Józef Wybicki czy Karol Radziwiłł „Panie Kochanku”. W 1771 roku wojskowy przywódca Konfederacji, francuski oficer Dumouriez utworzył wielki magazyn wojskowy. 12 maja 1772 roku do Białej wkroczyły, na mocy I rozbioru Polski, wojska austriackie.

Komenda Placu w Bielsku i Białej

Wojsko Polskie wróciło do Białej (i przy okazji do Bielska) dopiero w czasie I wojny światowej. Symboliczny początek nastąpił 26 sierpnia 1914 roku, gdy z Białej wyruszyła grupa 80 ochotników do Legionów (utworzyli 12.kompanię III Batalionu 2 Pułku Legionów Polskich, walczyli w składzie II Brygady Legionów). Kropkę nad „i” postawił natomiast por. Bolesław Kański z 55 Pułku Piechoty, stacjonującego w garnizonie bielskim, najstarszy rangą polski oficer c.k. armii w obu miastach, który utworzył „Komendę Placu w Białej i Bielsku”, która rozpuściła do domu garnizon bielski, w większości złożony z Ukraińców. Milicjanci i weterani Kańskiego, choć byli raczej siłą porządkową niż militarną, stali się jednak ważnym elementem wspierającym przejmowanie władzy przez państwo polskie. Najpierw uniemożliwili ewakuację olbrzymich magazynów armijnych do Austrii, a w połowie listopada, zorganizowani już w kompanię, po utarczce z bielską Burgerwehr zajęli koszary wojskowe na Leszczynach. 

II Rzeczpospolita: dwa miasta, jeden związek

W czasie II Rzeczpospolitej w obu miastach funkcjonowały odrębne garnizony, należące jednak do jednego związku taktycznego – 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Dowództwo dywizji stacjonowało do 1939 roku w Bielsku, a kolejnymi dowódcami byli generałowie Andrzej Galica, Wacław Przeździecki i Józef Kustroń.

W Bielsku stacjonował 3 Pułk Strzelców Podhalańskich (w koszarach na Górnym Przedmieściu, dzisiejszej siedzibie szpitala pediatrycznego), którego historia sięga Francji i polskich ochotników spośród emigrantów. Pułk zaliczył chwalebny udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. W kampanii wrześniowej 1939 roku 3 PSP działał w składzie 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Żołnierze pułku początkowo obsadzili pozycje w Komorowicach i Starym Bielsku, ale ostatnie pododdziały wycofały się z miasta już 3 września, prowadząc walki jedynie z dywersantami. 

W koszarach na Leszczynach w okresie międzywojennym stacjonowała inna jednostka – 21 Pułk Artylerii Lekkiej (d. Polowej). Z ciekawostek warto wspomnieć, że w 1938 roku gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył pułkowi sztandar, na którym – w prawym dolnym rogu – na tarczy umieszczono godła miasta Białej i Bielska. We wrześniu 1939 roku 21 PAL dzielił losy swojej macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej. 

Zaślubiny z morzem i legion do zadań specjalnych

Z innych jednostek, które w okresie międzywojennym stacjonowały w dwumieście, warto wspomnieć o 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, którego dowództwo i 1. szwadron zajmowały do 1926 roku koszary na Leszczynach. To właśnie z tego pułku pochodził szwadron honorowy podczas uroczystości zaślubin Polski z Bałtykiem w Pucku w dniu 10 lutego 1920, a dwa dni później również w Gdyni. Ponieważ w szwadronach pułku konie dobierano maściami, w bielskim szwadronie były same kasztany. W 1926 roku pułk został przeniesiony do Starogardu Gdańskiego. 

Mało znanym epizodem wojskowości w naszym mieście jest sformowanie we wrześniu 1938 roku Legionu Zaolziańskiego, którego sztab znajdował się w Bielsku, a jedna z czterech grup operacyjnych nosiła nazwę „Bielsko”. Legion to sformowana tajnym rozkazem jednostka przeznaczona do działań dywersyjnych na tyłach armii czechosłowackiej. Był to element militarnych przygotowań do rewindykacji Zaolzia z rąk czeskich. Na czele bielskiego sztabu Legionu stał podpułkownik Ludwik Zych ps. „Duch”. 

Tajny batalion, dywizja i jednostki „kołobrzeskie”  

Również po II wojnie światowej, w okresie PRL, koszary na Leszczynach były miejscem stacjonowanie niejawnej jednostki wojskowej. Tam właśnie gospodarował 19 Samodzielny Batalion Rozpoznawczy, który specjalizował się w działaniach dywersyjno-rozpoznawczych z wykorzystaniem techniki spadochronowej. Z racji wykonywanych zadań jednostka była utajniona, ale tylko do 1961 roku. Wtedy, z racji na zmianę charakteru stawianych przed jednostką zadań, zmieniono nazwę na 19 Batalion Powietrznodesantowy. W 1967 roku jednostka przejęła dziedzictwo tradycji 18 Kołobrzeskiego Pułku Piechoty i w związku z tym zmieniła nazwę na 18 Kołobrzeski Batalion Powietrznodesantowy, w 1995 roku zmienia nazwę na Bielski Batalion Desantowo-Szturmowy, by w 2010 roku uzyskać ostatecznie obecną nazwę – 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy. 

Nie była to jedyna „kołobrzeska” jednostka wojskowa, mająca swe miejsce stałej dyslokacji w Bielsku-Białej. Również 23 Pułk Artylerii Lekkiej, stacjonujący do 1957 roku na Leszczynach, nosił nazwę wyróżniającą „Kołobrzeski”. Z kolei „Warszawskie” były 85 Pułk Artylerii Ciężkiej oraz 24 i 28 Dywizjony Artylerii Ciężkiej, funkcjonujące w Bielsku w pierwszych latach powojennych. 

Największą jednostką w garnizonie Bielsko-Biała w okresie PRL była 29 Dywizja Piechoty. Wbrew nazwie, dywizja organizowana była według etatów dywizji piechoty typu B „konna mała”. W Bielsku-Białej w latach 1951-55 stacjonowały: dowództwo dywizji, dywizjon artylerii przeciwpancernej, dywizjon artylerii przeciwlotniczej i batalion łączności. Dywizja nigdy nie osiągnęła pełnego stanu personelu i uzbrojenia, została rozformowana z końcem 1955 roku. 

Gotowi na desant

Aktualnie jedyną jednostką wojskową w Bielsku-Białej jest 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy im. kpt. Ignacego Gazurka. Do głównych zadań batalionu należą operacje powietrznodesantowe w ramach 6 Brygady Powietrznodesantowej im. gen. St. Sosabowskiego z Krakowa. Batalion jest przygotowany do przeprowadzenia desantu spadochronowego i utrzymania pozycji do momentu przybycia głównych wojsk lub np. po wykonaniu desantu może wspierać działanie sił głównych. Batalion jest wyposażony w pojazdy HMMWV i Star, karabiny maszynowe, moździerze kalibru 98 mm oraz przeciwpancerne pociski kierowane Spike. W ostatnich latach jednostki powietrznodesantowe otrzymują nowoczesny sprzęt, m.in. pojazdy przystosowane do desantowania Aero 4x4. Batalion jest jedną z doborowych jednostek Wojska Polskiego i często bierze udział w misjach poza granicami kraju, bielscy żołnierze byli m.in. w Iraku i Afganistanie. 

Foto: sierż. Mariusz Bieniek / 18 Bielski Batalion Powietrznodesantowy