Dziś Bielsko-Biała to miasto dobrze zintegrowane, choć jeszcze niedawno były to dwa duże ośrodki otoczone przez mniejsze miejscowości. Przez większą część minionego tysiąclecia rzeka Biała (dla bielszczan po prostu Białka, ale tu będziemy używać nazwy słownikowej) rozdzielała nie tylko dwa miasta, ale wręcz i dwa światy: polityczne, administracyjne i kulturowe.

Bielsko i Biała są jednym miastem od roku 1951, zaś w jednym państwie znajdują się od roku 1918. A wcześniej tworzyły jeden organizm… w średniowieczu. Z kolei razem w państwie polskim znajdowały się w okresie monarchii wczesnopiastowskiej, gdy liczba mieszkających tutaj osób była albo niewielka albo zerowa.

Osadnicy w liczbie zauważalnej dla archeologów oraz badających teksty źródłowe historyków pojawili się tu w chwili dość zaawansowanego rozbicia dzielnicowego. Jednak w krótkim okresie, bo już w roku 1316, rzeka Biała stała się granicą między Księstwem Cieszyńskim, a Księstwem Oświęcimskim.

Początkowo nie wynikały z tego szczególnie istotne konsekwencje. Po obu stronach panowali bowiem Piastowie, a osadnictwo dotyczyły przede wszystkim lewego brzegu, czyli Bielska. Burzliwa historia Piastów śląskich spowodowała jednak rozejście się obu organizmów państwowych.

Księstwo Cieszyńskie władające także Bielskiem stało się lennem Królestwa Czech i pozostało nim na długie wieki. Podobnież hołd Habsburgom złożyli władcy Księstwa Oświęcimskiego (i oddzielonego od niego później Księstwa Zatorskiego). Z czasem jednak władcy z Oświęcimia i Zatora zdecydowali się na podległość zjednoczonemu na nowo Królestwu Polskiemu. A potem, w połowie XV wieku… sprzedali swoje posiadłości władcom z Krakowa.

W ten sposób u progu nowożytności rzeka Biała stała się zachodnią granicą państwa polskiego. Z większości tych ziem utworzono powiat śląski województwa krakowskiego, jednego z trzech województw Małopolski, co świetnie oddaje charakter pogranicza: z jednej strony Śląsk, z drugiej zaś Kraków i Małopolska.

Księstwo Cieszyńskie było zaś władane przez coraz mocniej germanizujących się Piastów do połowy XVII wieku, gdy tutejsza gałąź rodu wymarła, a bezpośrednią władzę nas państwem przejęli Habsburgowie. Rządzili oni księstwem rozciągającym się od czeskiego dziś Frydka po Bielsko i rzekę Białą aż do upadku ich Imperium w roku 1918. Należy jednak przy tym zaznaczyć, że przez około trzy wieki istniało także wydzielone z Ziemi Cieszyńskiej Bielskie Państwo Stanowe zlikwidowane w połowie XIX wieku i wcielone ponownie do Księstwa Cieszyńskiego i tzw. Śląska Austriackiego.

W czasach nowożytnych ów podział był istotny chociażby dla życia religijnego (zwalczające protestantyzm Imperium Habsburgów kontra zasadniczo tolerancyjna Rzeczypospolita) oraz bezpieczeństwa mieszkańców (przykładowo: wojna trzydziestoletnia nie toczyła się na ziemiach polskich, a pod berłem Habsburgów: owszem, były jednak i sytuacje odwrotne). W dobie nowożytnej zaczęła się także rodzić Biała, która na początku XVIII wieku uzyskała prawa miejskie.

Habsburgowie od okresu rozbiorów panowali rzecz jasna także nad innymi ziemiami polskimi, gdy wcielili do swojego imperium Galicję. Mimo tego formalnie nadal rzeka Biała była granicą dwóch państw. Wynikało z tego wiele konsekwencji prawnych. Przykładowo: przez kilka dekad w pierwszej połowie XIX wieku Księstwo Cieszyńskie i Bielskie Państwo Stanowe należały do Związku Niemieckiego, który można by nazwać współczesnym językiem organizacją międzynarodową jednoczącą państwa niemieckie, zarówno ciążące w stronę Wiednia, jak i Berlina.

Mniej więcej w chwili, gdy Związek Niemiecki się rozpadał, w Austrii zaszły istotne przemiany polityczne. Najpierw na fali reform powołano do życia Austro-Węgry, zaś potem prawa polityczne i kulturowe (choć nie tak rozległe jak Węgrom) przyznano innym narodom Imperium, w tym Polakom. Tym samym po kilku latach na obszarze Galicji obejmującej przecież także Białą wprowadzona została edukacja w języku polskim. Pokazuje to wyraźnie, w jak różnych kierunkach ciążyły (z woli części mieszkańców, ale także elit politycznych rezydujących w Krakowie, Lwowie i głównie w Wiedniu) dwa miasta leżące na dwóch brzegach Białej: Bielsko wciągano (koniec końców nieskutecznie) w krąg państwowości niemieckiej, zaś w Bielsku zakładano polskie szkoły, które budowały polską tożsamość narodową wśród ludności, która często wcześniej takiej świadomości nie posiadała.

Ostatecznie i Bielsko i Biała oraz szereg mniejszych miejscowości tworzących dziś miasto Bielsko-Biała zostały zjednoczone w odbudowywanym państwie polskim w roku 1918. Można więc powiedzieć, że oba brzegi Białej były politycznie podzielone od czasów panowania Władysława Łokietka do czasów „panowania” Józefa Piłsudskiego.

Nadal były to jednak dwa odrębne ośrodki miejskie otoczone kilkoma wsiami. W okresie II Rzeczypospolitej podział podkreślała nazwa wschodniej części dzisiejszego miasta: Biała Krakowska. Było to wyraźne zaznaczenie i wskazanie, w którą stronę ciąży ośrodek: do Krakowa, do Małopolski. Biała Krakowska należała zresztą wówczas do województwa krakowskiego, a Bielsko do autonomicznego województwa śląskiego.

Podział na dwa miasta znieśli okupanci niemieccy włączając Białą Krakowską do Bielska i nazywając ją Bielitz-Ost, a więc Bielsko-Wschód. Nie był to więc akt utworzenia Bielska-Białej, ale likwidacji Białej i powiększenia Bielska.

Po wojnie powrócono do podziału z roku 1939, a w roku 1951 – nie bez protestów ze strony bialan – utworzono nowe miasto. Nie było tu już wcielenie Białej Krakowskiej do Bielska, ale utworzenia miasta składającego się z dwóch równoprawnych części, co widać także w nazwie „Bielsko-Biała”. Dywiz, a więc znak „-” wskazuje na równość obu części, tak jak w słowie biało-czerwony nie mamy podstaw, by stwierdzić, czy ważniejsza jest biel czy czerwień. Pełnoprawne funkcje każdego z historycznych ośrodków podkreśla także herb. W Bielsku-Białej ma on dwie tarcze (co jest zjawiskiem innym niż dwudzielność, podział jednej tarczy).

Mimo tak przemyślanej równości obu miast można w ciągu ostatnich kilkunastu lat dostrzec pewne tendencje sprzeczne z faktami historycznymi i tożsamością Białej. Mowa o narzucaniu tej części miasta elementów śląskiej tożsamości, co dokonuje się niejako w sposób automatyczny i w oparciu jedynie o fakt administracyjnej przynależności do województwa o takiej, mylącej zresztą, nazwie (50% terytorium obecnego województwa śląskiego to dawne ziemie małopolskie).