Przemierzając na co dzień miasto, zwykle w pośpiechu, nie zastanawiamy się nad otaczającymi nas obiektami. Tak bardzo często jest z pomnikami. Wielu z nas nie potrafi przytoczyć nie tylko historii monumentów wystawionych w naszym mieście, ale bardzo często nawet nie wie o istnieniu części z nich.  Postanowiliśmy przypomnieć o ich istnieniu, zachęcając jednocześnie do ich odwiedzenia podczas spacerów po mieście. 

Jedyny taki pomnik

Najbardziej znanym pomnikiem Bielska-Białej jest monument Marcina Lutra. Pomysł jego wystawienia zgłosił w 1897 roku Heinrich Wilhelm Förster, właściciel fabryki włókienniczej w Aleksandrowicach.  Idea spodobała się parafii ewangelickiej zbawiciela i przystąpiono do zbiórki funduszy na budowę. Pieniądze pochodziły przede wszystkim z darów członków parafii i sprzedaży „cegiełek” z wizerunkiem pomnika, a w mniejszym stopniu także środków gmin ewangelickich w Warszawie i Tomaszowie Mazowieckim, do których parafia Zbawiciela zwróciła się o pomoc. Ogłoszono także konkurs na model pomnika, w wyniku którego wybrano projekt rzeźbiarza Franza Vogla. Odsłonięcia pomnika dokonano 8 września 1900 roku.

Gdy po II wojnie światowej usunięto pomniki Lutra w innych miastach (m.in. w Gdańsku), bielski monument stał się jedynym pomnikiem Marcina Lutra na terenie Polski. Sytuacja taka nie zmieniła się do dnia dzisiejszego.

Prezydent "na wyłączność"

Nasze miasto posiadało „na wyłączność” nie tylko pomnik Lutra. W latach 1928-1939 w mieście znajdował się także jedyny w Polsce pomnik Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta II RP. Pomnik wystawiony został w 1928 roku na placu Blichowym (dzisiejszy plac Mickiewicza). Rozważane były także inne lokalizacje - przed hotelem Prezydent oraz przed Teatrem Miejskim. Ostatecznie wybrana została lokalizacja poza ścisłym centrum, co wiązało się z faktem, iż zdominowana przez Niemców rada miejska nie chciała pomnika w bardziej reprezentacyjnych miejscach miasta. Powstanie pomnika uznawane było za demonstrację polskości w zdominowanym przez ludność niemiecką mieście.

Co ciekawe, w dniu odsłonięcia na pomniku zabrakło właściwego popiersia Narutowicza. Odlana w brązie rzeźba trafiła na swoje miejsce dopiero na początku roku 1930.

Pomnik został zburzony po wkroczeniu do Bielska Niemców w 1939 roku. Na miejscu pozostał jedynie postument, na którym w 1961 roku powstał, stojący do dziś, pomnik Adama Mickiewicza.

Konfederaci zamist wdzięczności

W Białej, nieopodal Ratusza znajduje się pomnik upamiętniający Konfederatów Barskich. Monument ten powstał w 1949 roku jako  pomnik wdzięczności Armii Czerwonej. Znajdowały się na nim dwie tablice, w języku polskim i rosyjskim, z napisami: Zwycięskiej Czerwonej Armii wdzięczni obywatele miasta Białej. W 1990 roku, po zmianie ustroju, na cokole dołożono płytę z symbolicznym orłem w koronie z rozpostartymi skrzydłami, fragmentem Pieśni Konfederatów Barskich Juliusza Słowackiego, krzyż z wizerunkiem Maryi i napisem Pro Fide Rege et Lege (Za wiarę, króla i prawo).

W tym samym 1949 roku pomnik wdzięczności Armii Czerwonej powstał także w Bielsku, na dzisiejszym placu świętego Mikołaja. Tym samym, po połączeniu obu miast Bielsko-Biała miała dwa pomniki wdzięczności Armii Czerwonej. To chyba jedyny taki przypadek w kraju. Bielski pomnik z placu św. Mikołaja został zlikwidowany w 1990 roku. 

Bohaterom Polski ludowej

Do dzisiaj zachowało się  kilka innych pomników poświęconych bohaterom II wojny światowej. Przy ulicy Partyzantów podziwiać możemy rzeźbę Bronisława Krzysztofa z lat 80. XX wieku „Poległym za Polskę” (kiedyś „Poległym za Polskę Ludową”), zaś w Komorowicach Krakowskich, pomnik Ofiar II Wojny Światowej. Z kolei na cmentarzu żołnierzy radzieckich przy ul. Lwowskiej obejrzeć można okazały pomnik Bohaterów Armii Sowieckiej wystawiony tutaj w 1968 roku. 

Niewiele osób wie o istnieniu w naszym mieście pomnika Hanki Sawickiej, polska działaczki komunistycznej, w propagandzie PRL przedstawianej jako pierwsza przewodnicząca Związku Walki Młodych. Znajduje się on na terenie przemysłowym przy ul. Komorowickiej, tuż za przejazdem kolejowym linii Bielsko-Biała - Wadowice.  Kiedyś  właśnie w tym miejscu funkcjonowały Zakłady Przemysłu Włókienniczego im. Hanki Sawickiej, stąd pomysł wystawienia pomnika patronki. Dziś pomnik z popiersiem bohaterki jest dobrze wyeksponowany, jeszcze kilkanaście lat temu stał w tym samym miejscu zarośnięty krzakami, a o jego istnieniu wiedziało niewiele osób.

Pomniki nieoczywiste

W Bielsku-Białej mamy też kilka pomników nieoczywistych. Jednym z nich jest pomnik salamandry plamistej znajdujący się na skwerze przy ul. Bohaterów Warszawy. Zaskoczeniem może być nie tylko płaz – bohater pomnika, ale także sama kompozycja. W przeciwieństwie do tradycyjnych rzeźb, w tym przypadku salamandra nie spoczęła na cokole, a… trzyma do na swojej głowie. 

Innym zaskakującym pomnikiem jest figura „Poczytaj mi mamo” przed Książnicą Beskidzką. Autorem rzeźby jest pochodzący z Kęt Jan Grabowski. 

Zapraszamy do spacerów szlakiem bielskich pomników.