Cmentarz parafialny w Białej to najstarszy czynny cmentarz katolicki w naszym mieście. Gdy powstawał, nie mieścił się w granicach miasta i nie był przeznaczony dla jego mieszkańców.
Cmentarz w Białej istniał co najmniej od początków XVII wieku, kiedy to wieś Biała usamodzielniła się i odłączyła od macierzystego Lipnika. Już w latach 1613-1615 źródła historyczne stwierdzają istnienie małego cmentarza, położonego w centrum miejscowości, prawdopodobnie przy wylocie obecnej ulicy Głębokiej. Co ciekawe, cmentarzyk był założony samowolnie, bez zgody władz kościelnych i miał charakter dwuwyznaniowy, tzn. grzebano na nim zarówno katolików jak i luteran.
Sytuacja dla katolików zmieniła się po 1708 roku, gdy Baltazar Damek, późniejszy bialski burmistrz, ufundował nad brzegiem Niwki kaplicę. Wokół niej, ówczesnym zwyczajem, powstał niewielki cmentarz, od 1714 roku otoczony wysokim parkanem. Jednak 3 czerwca 1717 roku bialscy luteranie zniszczyli ogrodzenie i wdarłszy się na teren cmentarza, „znieśli” go. Zdewastowany cmentarz został dość szybko odbudowany, jednak ten akt wandalizmu wpływał na relacje międzywyznaniowe przez cały osiemnasty wiek.
Historia współczesnego cmentarza w Białej zaczyna się jednak dopiero w 1769 roku, kiedy to Biała stała się siedzibą Generalności Konfederacji Barskiej. Miasto zostało dwukrotnie najechane przez wojska rosyjskie, stoczono też w okolicy wiele potyczek, zakończonych śmiercią konfederatów. W Białej działał też konfederacki lazaret, którego wielu pacjentów również pożegnało się z życiem. Miejsca na pochówki konfederatów na małym przykościelnym cmentarzyku nie było, zatem około 300 metrów na południowy wschód od kościoła, na terenie tzw. Przedmieścia Biała, wyznaczono nowy teren na cmentarz. Leżał on dokładnie w miejscu, które dziś przez bialan nazywane jest „pierwszym cmentarzem”, czyli w najstarszej części obecnej nekropolii. Według Jerzego Polaka, pierwszym pochowanym w tym miejscu było dziecko, syn jednego z konfederatów, Jana Weimansa. Był to rok 1771.
Wkrótce Biała dostała się pod zabór austriacki, a cesarz Józef II w 1784 roku wydał dekret, nakazujący likwidację wszystkich cmentarzy przykościelnych i przeniesienie nekropolii poza centra miast, na tereny niezamieszkałe. Od 1790 roku obecny cmentarz jest już jedynym miejscem pochówku bialskich katolików, stając się cmentarzem parafialnym świeżo konsekrowanego kościoła pw. Opatrzności Bożej. Pierwszy parafialny pochówek miał miejsce 19 stycznia 1790 roku, zatem cmentarz w Białej jest „rówieśnikiem” warszawskich Powązek.
Władze austriackie dokonały nowego rozgraniczenia administracyjnego Białej od Lipnika i… cmentarz bialskiej parafii znalazł się poza granicami miasta, w obrębie gminy Lipnik. Rozgraniczenie między gminami biegło wzdłuż muru cmentarza przy ul. Cmentarnej. Taki dziwaczny stan rzeczy utrzymał się aż do 1925 roku, gdy do miasta Biała włączono wieś Lipnik, a wraz z nią bialski cmentarz.
Obecny kształt cmentarza powstał w wyniku dokonanych w 1882 i 1921 roku zakupów gruntów od żywieckich Habsburgów.
W latach 1942 do 1945 niemieckie władze okupacyjne zakazały na cmentarzu pochówków Polaków.
Na terenie cmentarza znajdują się groby wielu wybitnych bialan, m.in. tu został pochowany pierwszy bialski proboszcz Antoni Droessler, dziadek Jana Pawła II Maciej Wojtyła, powstaniec styczniowy Józef Heike, znani architekci Emmanuel Rost Senior i Junior, bialscy burmistrzowie z czasów galicyjskich Franz Wenzelis i Franz Nahowski, komisarze rządowi Białej z czasów II RP, Lucjan Bastgen i Mieczysław de Ines, wynalazca i przemysłowiec Karol Pollak, znany aptekarz, żołnierz AK i więzień Auschwitz Stefan Ganszer. Z czasów nam bliższych pochodzą groby Tadeusza Pietrzykowskiego „Teddy’ego”, boksera i więźnia Auschwitz, bohatera filmu „Mistrz” oraz Władysława i Romana Nehrebeckich, czyli ojca - twórcy „Bolka i Lolka”, i syna - pierwowzoru jednej z postaci.
Spacer po tej najstarszej bialskiej nekropolii może stać się doskonałą lekcją historii naszego miasta.
